2023 był bardzo dobrym rokiem z perspektywy krypto-inwestorów, nie tylko ze względu na wzrost cen, który w niektórych wypadkach przypominał najlepsze czasy hossy, ale też ze względu na rozwój projektów, wydarzenia okołorynkowe, a nawet sukcesy w sądzie.
2023 w kryptowalutach - Recenzja ze spoilerami
2023 rok był ciekawy i ważny dla kryptowalut z wielu względów. Gdyby "kryptowaluty2023" były filmem, otrzymałyby ode mnie wysoką notę. Były pościgi (za założycielem FTX, Terra, czy 3AC), nagłe zwroty akcji (wygrana Ripple z SEC i odejście CZ z Binance), a główni aktorzy nie zawiedli. Wybiło się nawet kilku drugoplanowych bohaterów. Mocne 8/10.
Na szczęście kryptowaluty to nie film (choć jeden mówiący o pewnym projekcie powstał...). Zacznijmy nasze podsumowanie od kwestii najważniejszej z punktu widzenia wielu osób. Ceny w 2023 poszybowały i nie mówimy tutaj o burgerze Drwala.
Artykuł nie stanowi porady inwestycyjnej. Wszystkie dane są podane w przybliżeniu i są poprawne na moment pisania artykułu.
CENY w górę = kryptowaluty znów były fajne!
Kapitalizacja rynkowa kryptowalut wzrosła z 831 mld USD, do ponad 1.7 bln USD, król pozostał na tronie, jeśli chodzi o kapitalizację rynkową. Wartość 1 BTC wzrosła o 160%, co jest lepszym wynikiem niż większości projektów z top 100 (61 dokładnie mówiąc, pomijając stablecoiny).
Obrazuje to także wzrost dominacji Bitcoina, która z 38% skoczyła do 49%. Nieco z tyłu w tej kwestii pozostało Ethereum, którego dominacja spadła o 2% do 15.5%.
Przez większość roku działo się niewiele jeśli chodzi o ceny większości projektów. Albo w miarę stabilnie utrzymywały cenę, albo traciły na wartości. Właściwie ocena tego roku byłaby znacznie różna, gdyby nie ostatnie miesiące. Jednak właśnie ostatniemu kwartałowi, który był zdominowany przez wzrosty, był to dobry rok dla większości projektów z czołówki, ale trzeba wyróżnić kilka, które poradziły sobie najlepiej.
Prym wiedzie Solana, której cena wzrosła o ponad 1000%, a jeden z jej memcoinów - BONK - potrafił osiągnąć zawrotne 7900% wzrostu za sprawą świetnych ostatnich miesięcy. Warto tu również wspomnieć o wyprzedaniu się wszystkich telefonów Saga, tworzonych właśnie przez Solana, ale sukces ten, nie był związany z niesamowitą jakością sprzętu, a właśnie BONK, które kupujący telefon mogli odebrać, a których wartość... przewyższała cenę telefonu.
Świetnie poradził sobie Injective, który jak na kryptowaluty bardzo stabilnie rósł cały rok i zanotował niemal 3000% wzrost. Peleton wśród projektów Proof of Work prowadziła Kaspa ze swoimi 2000%. Ponad 1100% dał swoim inwestorom także wpisujący się narrację sztucznej inteligencji Render. Dobrze “oddały” także projekty takie jak Rollbit, Kujira, czy Pendle.
Ciężko znaleźć projekty w topowych 200 kryptowalutach (pod względem kapitalizacji), które straciły na wartości, ale zdecydowanie są i takie. Nie wszyscy inwestorzy byli zadowoleni z 2023 roku. Apecoin zanotował 50% spadek, co pokazuje, że NFT (zwłaszcza te “legendarne”, czy też "OG") nie były wyróżniającą się narracją w mijającym roku. Looksrare tracące 42% wartości, czy ciągły spadek ceny Blur (choć wystartował on w 2023 roku) tylko to potwierdza.
Podobnie źle radziły sobie same NFT, których cena, w większości przypadków, jest dziś znacznie niżej niż były 1 stycznia. Cena “floor”, czyli najniższa cena pojedynczego tokena kolekcji CryptoPunks, spadła z 65 do 54 ETH, BAYC z 69 aż do 26.7 ETH, a Azuki z 11 do 5.7 ETH.
Z największych projektów NFT najlepiej radziło sobie Pudgy Penguins, które powoli wyrasta na lidera NFT na Ethereum. Z czołówki lepiej radziło sobie tylko Mad Lads na Solana i projekty NFT na Bitcoinie takie jak Bitcoin Frogs, czy bitmap, ale do inskrypcji jeszcze przejdziemy.
Wracając jeszcze na moment do cen tokenów zamiennych. Jeden projekt wyróżnia się na tle nielicznych tracących. Najlepszym z najgorszych jest HEX. 72% spadek wartości od początku roku nie zaskakuje nikogo, oprócz fanów tego tokena. Dodajmy do tego 95% spadek od marca 2023, gdy HEX osiągał roczne ATH i na tym zakończmy podsumowanie cenowych przygód kryptowalut.
Rok sztucznej inteligencji
Chciałem zacząć inaczej, ale nie da się. 2023 rok należy do rozwoju sztucznej inteligencji i ogromnego sukcesu OpenAI, ale kryptowaluty także mają swoich graczy w tej narracji. Jeden z głośniejszych pochodzi… także od OpenAI, a dokładniej mówiąc założyciela tej firmy, Sama Altmana.
Worldcoin wystartował w 2023 roku i nie był to start, który przebiegł bez żadnych kontrowersji. Prawdopodobnie jest to jeden z najbardziej kontrowersyjnych projektów ostatnich 365 dni, który jest podważany nie tylko pod względem typowo kryptowalutowym, takim jak np. tokenomia, ale także pod kątami prawnymi i etycznymi.
O popularności SI świadczą nie tylko wszystkie serwisy informacyjne non stop przekazujące nam nowe informacje na ten temat, wysokość inwestycji i sukcesy projektów związanych ze sztuczną inteligencją, także w kryptowalutach, ale i ruch na Blokpres. Najczęściej odwiedzaną stroną na Blokpres w 2023 roku nie były moje niesamowite opisy, analizy i przemyślenia, a właśnie ranking projektów krypto powiązanych z SI.
Bitcoin i inskrypcje
Oprócz znacznego wzrostu ceny, rok 2023 był dla Bitcoin raczej spokojny. POW działa, moc rośnie, Michael Saylor znów kupił, a w Salwadorze nadal nikt nie używa BTC.
Największym wydarzeniem był styczniowy start Ordinals, który rozkręcił coś, co jeszcze przed końcem jeszcze trwającego roku zaczęło podbijać inne sieci - inskrypcje.
Inskrypcje sprawiły, że Bitcoin, zaczął żyć nie tylko na łańcuchu, ale też poza nim.
Kreują się dwie grupy w największej sieci krypto. Są to zwolennicy i przeciwnicy inskrypcji, którzy już prowadzą dość otwarte konflikty. Założona przez byłego CEO Twittera nowa pula kopania BTC o nazwie “Ocean”, nawet “filtrowała” (czytaj cenzurowała) transakcje związane z inskrypcjami, ale wygląda na to, że w końcu skapitulowała, dając górnikom wybór. Inni programiści otwarcie namawiają do zrobienia czegoś ze “spamem”, natomiast druga strona śmieje się z nich w kostiumie czarodzieja. Dosłownie.
źródło: X
Inskrypcje wyszły jednak znacznie poza Bitcoina i pojawiły się wszędzie.
źródło: X
Mimo iż szał na inskrypcje zapewne skończy się szybko i nic nie wskazuje na to, że są one czymś więcej niż chwilowym trendem, napędzanym poszukiwaniem łatwego pieniądza, pozwoliły one na przeprowadzenie świetnego testu przeciążeniowego wielu sieci.
Ethereum i L2
2023 rok pod względem ceny nie był idealny dla Ethereum jeśli porównamy je do innych projektów (choć nadal mówimy o +90%), ale pod innymi kątami było całkiem nieźle.
Staking
Sthereum w 2023 roku wprowadziło jedną dużą aktualizację o nazwie Szanghaj. Pozwoliła ona wypłacać stakowane ETH, co zakończyło się UPADKIEM ETHEREUM I UCIECZKĄ WSZYSTKICH!!!!??
Nie.
Skończyło się dokładnie tak, jak było to przewidywane, ale nie przez maksymalistów Bitcoina i innych wieszczących Ethereum rychły koniec - wzrostem ilości ETH w stakingu z 18 mln do ponad 33 mln.
Eksplozja L2
W świecie warstw drugich Ethereum nastąpił ogromny rozwój i miało miejsce wiele wydarzeń, które wzbudzały i nadal wzbudzają emocje.
Sporo projektów uruchomiło swoje rozwiązania, ale najgłośniejsze były niewątpliwe dwa starty. Uruchomione w lipcu Base - L2 od Coinbase, które nawiasem pisząc, rok 2023 także zaliczy do udanych, oraz listopadowy start Blast, które… nie jest jeszcze w ogóle rozwiązaniem L2, a zaledwie smart kontraktem z wieloma podpisami bez możliwości wypłaty tokenów. Nie przeszkodziło im to w uzbieraniu ponad 1 mld USD!
Poza tym warto wymienić starty Linea, Polygon zkEVM, czy Scroll.
Oczywiście L2 nie wzbudzałyby takich emocji i nie przyciągałyby tak szybko kapitału, gdyby nie możliwości airdropów. Jeden głośny zrzut miał miejsce w ekosystemie warstw drugich Ethereum i był to oczywiście największy airdrop 2023 roku. ARB, czyli token Arbitrum rozdał tokeny o wartości niemal 2 mld USD (po cenie ATH $1.69).
A skoro jesteśmy przy startach i airdropach…
Głośne starty i duże airdropy
Oczywiście w kategorii airdropów pierwsze miejsce zajmuje ten marcowy od Arbitrum, ale nie tylko to dostaliśmy “za darmo”.
Drugim najgłośniejszym startem i projektem, który mógłby rywalizować o nagrodę “projektu roku”, gdyby taką przyznawano, była Celestia, choć minęły zaledwie 2 miesiące od startu sieci głównej. Wysoki airdrop, mnóstwo rozgłosu, spory wzrost ceny i wiele partnerstw. Czego chcieć więcej? Oczywiście kolejnych airdropów, które dostaną stakujący TIA...
ARB był największym dropem jeśli zsumujemy całą kwotę, ale pod kątem pojedynczych alokacji wygrywa tutaj Jito, projekt Solana, który za niewielkie ilości stakowanego poprzez ten protokół SOL, potrafił oddać nawet dziesiątki tys. USD.
źródło: X
Inne głośne rozdawnictwo, to także Pyth Network oraz oczywiście nie możemy zapomnieć o Blur, który zaoferował dwa spore dropy, co niezbyt dobrze odbiło się na cenie tokena. Tak, airdrop Blur miał miejsce w tym roku... Też wydawało wam się, że w poprzednim?
Jednak największy airdrop może być jeszcze przed nami i czekać nas w 2024 roku… A skoro mowa o EigenLayer, to warto wspomnieć, że w ciągu krótkiego istnienia (ruszył w czerwcu) stał się jednym z absolutnie najpopularniejszych i najbardziej obiecujących projektów na rynku.
W tej kategorii można też umieścić niewypały, takie jak najWIęksZy AirDrOP w HisTorii, który okazał się dokładnie tym, czego można było się spodziewać - największą ściemą w historii. PulseChain zaliczył niezły start pod kątem rozgłosu, ale później było już tylko gorzej.
Po latach oczekiwań na “airdrop” PLS, który był przedsprzedażą, inwestorzy (choć może powinienem ich nazywać duchownymi? W końcu “poświęcali”) są na minusie.
Natomiast największy airdrop w historii okazał się wcale nie tak duży. Za 1 ETH, które posiadałeś na Ethereum, o wartości, powiedzmy 2000 USD, otrzymałeś 1 PLS o wartości… 0.00006232 USD. No i oczywiście dodatkowo mnóstwo bezwartościowych kopii tokenów działających na Ethereum.
NAJWIĘKSZY AIRDROP W HISTORII.
Prawo i… kryptowaluty
A teraz chwila powagi. Na początku 2023 roku doświadczyliśmy chyba najgłośniejszego zatrzymania, którego każdy się spodziewał. Sam Bankman-Fried, popularny założyciel upadłej giełdy FTX został ujęty na Bahamach i aktualnie trwa jego proces. Podobnie jak trwają procesy i śledztwa dotyczące innych znanych bohaterów poprzedniej hossy. Do Kwon i Su Zhu czekają na rozwiązanie własnych spraw, podobnie jak nieomylny Richard Heart, twórca wspomnianego już HEX i PulseChain.
Równie głośnym wydarzeniem okazała się sprawa Binance, które nie tylko zgodziło się na zapłatę rekordowej w USA ugody z CFTC, ale i byliśmy świadkami największej rezygnacji z funkcji CEO w historii kryptowalut.
Changpeng Zhao, a raczej powinienem napisać “CZ”, aby każdy wiedział o kogo chodzi, nie jest już dyrektorem największej giełdy kryptowalut na świecie i ma własne postępowanie na głowie. Wraz z jego odejściem, w 2023 roku skończyła się pewna epoka.
SEC przegrywa
Być może “Ripple wygrywa” byłoby lepszym tytułem, ale to właśnie porażka SEC jest czymś, czego świat kryptowalut oczekiwał. Wszyscy kibicowali Ripple, nie dlatego, że lubią tę firmę, albo XRP, a właśnie dlatego, żeby SEC przegrało. I tak się w dużej mierze (bo nie w 100%) stało.
Ripple wygrał sprawę z SEC w najważniejszej kwestii dla nas wszystkich. Usłyszeliśmy wyrok, który jest jednoznaczny: XRP, sam w sobie, nie jest papierem wartościowym. Rynek amerykański nadal jest największy i najważniejszy dla kryptowalut i jest to wiadomość bardzo dobra.
Wygrana z SEC nie zgasiła jednak ich zapału i nadal pozywają oni kolejne firmy, takie jak Coinbase, osłabione (?) Binance, czy po raz kolejny Kraken. Życzmy im powodzenia. Przyda się w sprawach z Coinbase i Kraken, zwłaszcza po wyroku w sprawie XRP...
Co jednak ciekawe, SEC może w 2024 roku wyrosnąć ze złoczyńcy na bohatera. Wystarczy jedna parafka w odpowiednim miejscu przy wniosku o spot ETF…
Regulacje i adopcja
Regulacje są nieodłącznym elementem rozwoju kryptowalut i ich adopcji, czy nam się to podoba, czy nie. Zgodnie z raportem PwC w ciągu ostatniego roku 20 krajów przyjęło regulacje dotyczące kryptowalut.
Parlament Europejski przyjął w czerwcu tzw. MiCA, czyli kompleksowe ramy regulacyjne dotyczące rynków kryptowalut w Europie, które wejdą w życie pod koniec 2024 roku.
Hong Kong podobnie jak Wielka Brytania chce zostać hub-em kryptowalut i czyni ku temu kroki. W czerwcu oficjalnie wprowadzono tam system licencjonowania giełd, które mogą oferować usługi handlu detalicznego.
Japoński gabinet proponuje zniesienie podatku od osób prawnych od niezrealizowanych zysków z kryptowalut, a Circle odpowiedzialne za stablecoina USDC, nawiązało współpracę z japońskim gigantem papierów wartościowych i bankowości SBI Holdings, aby zwiększyć swoją prezencję w tym kraju.
Natomiast nowy rząd Argentyny „ratyfikował i potwierdził”, że kontrakty denominowane w Bitcoinach mogą być oficjalnie uznawane przez sądy tego kraju.
W tej kwestii także dzieje się sporo i są to głównie pozytywne dla branży decyzje. Raju nie będzie, ale wydaje się, że piekła także unikniemy.
Ataki i kradzieże
A jak wyglądał rok 2023 pod kątem ataków hakerskich i błędów, które doprowadziły do strat użytkowników?
Starty sięgają niemal 2 mld USD, ale jak podaje TRM, skala jest mniejsza niż w 2022 roku.
https://www.trmlabs.com/post/hack-hauls-halve-from-2022
Największe ataki jakie miały miejsce w 2023 roku to:
- Mixin Network - 200 mln USD
- Euler Finance - 197 mln USD
- Multichain - 126 mln USD
- BonqDAO - 120 mln USD
- HECO Bridge i HTX - 115 mln USD
- Atomic Wallet - 100 mln USD
Ta krótka lista nie uwzględnia tego, że kilka tygodni po ataku na Euler Finance haker… zwrócił skradzione środki i przeprosił.
Kilka ataków zapamiętamy z wielu różnych powodów i to nawet jeśli ich skala nie była tak duża. Ataki na giełdy takie jak giełda Justina Suna HTX (poprzednio Huobi), czy CoinEX (70 mln USD) pokazują, że nadal nie są one bezpieczne i warto wypłacać większość środków.
Zdecydowanie zapamiętamy tajemniczy atak na użytkowników Atomic Wallet, portfela niepowierniczego, który nie powinien się wydarzyć i w sumie nadal nie wiemy co się stało i dlaczego, czy niedawny atak poprzez błąd w kodzie Ledger Conncet Kit, który, choć zakończył się szczęśliwie dla poszkodowanych, zdecydowanie nie był szczęśliwym wydarzeniem.
Aż w końcu atak na Kyber (48 mln USD), uważany za jeden z najbardziej wyrafinowanych haków DeFi, wymagający niezwykle precyzyjnych działań i pokazujący, że nawet najlepszy audyt może nie wykazać wszystkiego, a hakerzy także mają swój rozum. I to całkiem niezły… Choć późniejsze wiadomości hakera o przejęciu władzy nad Kyber były… śmieszne? Dziwne? Chyba dziwne.
DeFi
DeFi nie zaliczy 2023 do udanych, ale i nie była to tragedia jak w 2022... Wzrost z 38 do 52 mld USD, przy takim wzroście cen jest wręcz utratą kapitału w zablokowanej wartości. TVL nie jest idealnym wyznacznikiem, ale pokazuje, że nie był to rok należący do zdecentralizowanych finansów i ich rdzenia takiego jak giełdy, czy protokoły pożyczkowe. Nie oznacza to, że nie działo się kompletnie nic.
Rozwój, kilka ciekawych rozwiązań i partnerstw w kategorii RWA (Real World Assets), czy pojawienie się płynnego restakingu. O tym było głośno i tutaj można szukać sukcesów. Warto wspomnieć też, że Synthetix zakończył inflację, Chainlink wprowadził staking v0.2 i dYdX wystartował w wersji v4 w ekosystemie Cosmos, ale nie były to przełomowe wydarzenia, które trzęsły rynkiem. Było kilka ciekawych ogłoszeń (jak L2 od Frax), ale wejdą one w życie zapewne w 2024 roku, a więc nie warto się skupiać na nich.
Żartując napisałbym, że ataki hakerskie (takie jak ten na Kyber) to najciekawsze co się wydarzyło w DeFi w 2023 roku, ale nie chcę tak żartować.
Podsumowanie
Rok 2023, zwłaszcza dzięki dociśnięciu gazu przed metą, był dużo lepszy niż wielu przewidywało. Zanotowaliśmy głośne i udane starty projektów, ogromne airdropy, wzrost popularności kryptowalut i ich cen, sukcesy w sądach i pod kątem regulacyjnym w wielu krajach oraz mnóstwo innych pomniejszych wydarzeń zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, których nie udało się umieścić w tym artykule.
Przed nami bardzo ciekawy 2024. Co nadchodzi? O tym już niedługo na Blokpres…
Ciekawostka: Ten artykuł w ogóle miał nie powstać, a podsumowanie 2023 roku miałem umieścić jako wstęp do tekstu o nadchodzących wydarzeniach, a kilka jest bardzo ciekawe... Niestety troszkę się rozpisałem i tak o to powstał ten tekst. Już niedługo pojawi się opis nadchodzących 365 dni, do którego z góry zapraszam.
