Piszę ten tekst jako fan Cosmos. Może nie całego ekosystemu, ale kilka projektów w mojej ocenie oferuje coś więcej, a sam “Cosmos” ma naprawdę świetną technologię, z której chętnie korzysta mnóstwo mniej lub bardziej popularnych projektów.
Niestety nie ma rozwiązań idealnych i Cosmos również taki nie jest. Wydaje mi się, że coraz więcej problemów dotyczących tego ekosystemu staje się łatwiej dostrzegalne. W przeszłości zdarzyło mi się już wyrażać niezbyt pozytywne opinie dotyczące Cosmos, np. takie, że Cosmos Hub… nie zostanie "Hub-em" (a przynajmniej nie czołowym), o czym wspominałem w analizie tokenomii ATOM. Dzisiaj jednak patrzymy nie tylko na Hub, ale cały ekosystem.
Warto też mieć na uwadze, że choć widzę problemy, widzę też potencjał, a moja opinia mimo napisania takiego artykułu o Cosmos nie zmieniła się nagle na skrajnie negatywną. Ten tekst ma przedstawić i być może uświadomić o pewnych kłopotach tego ekosystemu, które są coraz bardziej zauważalne lub widoczne były zawsze, ale nie zawsze je dostrzegliśmy.
Jeśli tego typu teksty wam się spodobają, to będziemy dobierać się do innych projektów. Dobra, zaczynamy.
Nie porada, subiektywna opinia, DYOR, wiadomo...
1. Mniej łańcuchów, więcej aplikacji poproszę
Zacznijmy od czegoś, co najbardziej rzuca mi się w oczy i z czego bezpośrednio wynika kilka kolejnych punktów krytyki. Mam wrażenie, że Cosmos zamienia się w ekosystem wielu łańcuchów, których jedynym wykorzystaniem jest… bycie “w ekosystemie Cosmos IBC”?
Całą teorią stojącą za Cosmos było tworzenie “Appchainów”, czyli łańcuchów, które są dedykowane KONKRETNYM potrzebom danej APLIKACJI. To może być zwykła giełda tokenów, giełda perp, gra, płynny staking, rynek NFT itd.
Ekosystem Cosmos coraz większy, ale czy coraz lepszy? grafika: mapofzones.com
Co dziś mamy w Cosmos? Każdy łańcuch oferuje właściwie to samo wykorzystanie. Każdy daje możliwość tworzenia dowolnych smart kontraktów, każdy tworzy swoją giełdę i każdy chce być jakiegoś rodzaju “centrum”. No dobrze, może nie każdy, ale ile w Cosmos jest typowych “Appchainów”, a ile zwykłych platform smart kontraktów, jakich na rynku mamy od groma?
Właściwie ciężko mi znaleźć jeden Appchain z prawdziwego zdarzenia. Może będzie nim dYdX, czyli TYLKO giełda. Może jakiś projekt płynnego stakingu będzie się skupiał tylko na płynnym stakingu?
To nie wina Cosmos, że wiele projektów chce tam budować, ale wydaje mi się, że trochę lecimy w ilość, nie jakość. Jednym z powodów może być teoria "im więcej airdropów, tym lepiej". Problem w tym, że sukcesu nie może odnieść każdy projekt, zwłaszcza gdy niczym się nie wyróżnia... Warto uważać co i dlaczego kupujemy, bo przesilenie jest widoczne.
Teoria Appchainów, nadal stale bardzo głośno głoszona przez Kosmonautów, do mnie nie przemawia. Może dlatego, że jej założenie jest błędne?
2. Błędny desing?
Czy w tak zaprojektowanym ekosystemie, projekt może w ogóle działać jako appchain? W końcu każdy łańcuch tego ekosystemu musi mieć token, któremu nada największe możliwe wykorzystanie, czyli musi oferować właściwie to, co… platformy smart kontraktów. Ale najgorsze w tym wszystkim jest to, że w Cosmos sam token nie jest tylko sposobem na opłaty, czy zarządzanie.
Tokeny w łańcuchach sieci Cosmos zapewniają bezpieczeństwo każdemu z nich. Jeśli więc ich wykorzystanie jest żadne, to wartość też może być żadna i mogą łatwo paść ofiarą dowolnych ataków, nie tylko na konsensus i żywotność, ale i zarządzanie. Nie wspominając już o komunikacji IBC, której bezpieczeństwo zależy przecież od odporności konsensusu.
I nie ma tu znaczenia, czy Hub miał być jeden, czy miało być ich 10. Każdy “appchain”, tak naprawdę MUSI być w pełni funkcjonalnym blockchainem, a więc potrzebuje tokenów do POS, które muszą być coś warte. Żeby były warte muszą oferować coś bardzo wyjątkowego, albo… wszystko, w co większość celuje.
Właśnie zarzuciłem Cosmos, że całe jego podejście do budowy ekosystemu jest błędne… Bezpieczeństwu łańcuchów może zaradzić Replicated Security (czy później "Mesh"), ale jeszcze długa i kręta droga, aby do tego w ogóle doszło. Więcej o tym nieco później.
Oczywiście w tym wypadku nie chodzi mi o ekosystem, w którym działałoby 10, czy 20 łańcuchów. Na taką liczbę można spokojnie rozdzielić obowiązki i funkcje w ekosystemie nadając wysoką wartość każdemu. Jednak Cosmos cały czas się powiększa. Problem w tym, że nie o fantastyczne skupione na jednej rzeczy Appchainy, tylko o 10 projektów zajmujących się płynnym stakingiem, 20 giełd, 50 platform smart kontraktów, itd. Każdy z własnym tokenem, każdy oferujący… właściwie wszystko i rywalizujący z innymi o użytkowników i płynność.
W Cosmos powstaje mnóstwo niedługo zapewne martwych łańcuchów bloków, a - wracając do pytania z pierwszego punktu - gdzie jakieś świetne i wyjątkowe APPlikacje?
3. Wykorzystanie, adopcja i “wyjątkowość”
Wiele projektów Cosmos radzi sobie całkiem nieźle pod kątem DeFi i metryk typowo kryptowalutowych. Osmosis jako DEX, czy Cronos jako łańcuch giełdy mają całkiem niezłe TVL, a gdy dojdzie dYdX obrót perp również może wyglądać ciekawie.
TVL w sieciach Cosmos; grafika: defillama.com/chains/Cosmos
Niestety problemy widzę tutaj dwa. Po pierwsze, o jakiejkolwiek “adopcji” spoza świata krypto nie ma tu mowy. Nie wiem, może nie śledziłem wszystkich informacji wystarczająco blisko, ale nie przypominam sobie nawet jednej zapowiedzi mówiącej o wykorzystaniu łańcuchów Cosmos przez istniejące firmy i to nawet w celu wypuszczenia byle jakiego NFT, nie mówiąc o czymś więcej…
Po drugie, kilka łańcuchów radzi sobie dobrze w kontekście “Web3”, tak moje pytanie brzmi, GDZIE JEST RESZTA?
O ile Juno od zawsze uważałem, za dramat (nigdy nie było aplikacji, nie było TVL, nie było użytkowników, ale za to były afery), o tyle, co się dzieje z obiecującym Evmos? Kto korzysta z Band? Gdzie jest Terra (hehe)? Ile projektów wykorzystuje Akash? Dlaczego mój ulubiony Secret Network szoruje po dnie wszystkiego?
To, że Juno jest jakie jest, nie znaczy, że token JUNO nie da zarobić... To nie opis tokenomii, czy potencjału na pompkę w hossie, a krytyka pomysłu, adopcji i działania sieci.
W Cosmos oprócz niezłego TVL na Osmosis, Cronos, czy sztucznego TVL na Kava, nie dzieje się właściwie nic wartego uwagi. Nie mówię o “rozwoju technologii”, ale o budowie aplikacji, które są używane, lub mają potencjał być używane.
Jednak z dumą fani Cosmos, mówią o “adopcji”. Jakiej adopcji? O “zewnętrznej” nie ma w ogóle mowy. Żadnych zapowiedzi, perspektyw, nic. Z kolei adopcja “Web3”, głównie DeFi na Cosmos jest niezła, ale skoncentrowana w dwóch, może trzech projektach.
Płynność albo jest tylko w czołowych projektach, albo jej nie ma. Brak płynności zawsze można tłumaczyć bessą, ale czy aż tak duży brak? Wiele projektów w ekosystemie Cosmos jest już na tym etapie, że wytłumaczeniem dla 2 mln USD TVL w ekosystemie nie może być “bessa”. Podobnie jak bessa nie może być wytłumaczeniem dla zaledwie kilku aplikacji działających na łańcuchach, które istnieją 2 lata.
Najgorsze, że TVL i ilość aplikacji ma ogromne znaczenie dla Cosmos, ponieważ jak już wspomniałem projekty nie współpracują z EA nad tworzeniem gier, albo z Meta nad tworzeniem social mediów, a skupiają się niemal w pełni na DeFi. Giełdy, projekty pożyczkowe, czy stablecoiny bez płynności nie są dobrym znakiem.
A jakie jest największe aktualnie wykorzystanie większości projektów Cosmos? Farmienie airdropów.
Miałem poświęcić temu więcej miejsca, jako część krytyki, ale w sumie jeśli dają za darmo… Może w przypadku sieci typu Juno, gdzie jedyną narracją pozostaje naganianie na airdrop, można to krytykować, ale jako dodatek do stakingu ATOM, czy OSMO? Uważam to za plus, choć przekaz: “stakuj to dostaniesz airdrop 45654 giełdy powstającej w sieci Cosmos, która nie wygeneruje nigdy zauważalnego obrotu” nie jest czymś, co do mnie przemawia.
4. "I tak to najlepszy Multichain!" Multichain?
Definicje czasem można naciągać. Ja też nieco naciągnę to i owo, by napisać coś co nie pada zbyt często. Cosmos (w moim rozumieniu, które może być błędne) to nie jest sieć multichain, a crosschain.
Niby różnica jest na pierwszy rzut oka niewielka i każdy ma ją gdzieś, a IBC znacznie poprawia działanie mostów, ale nadal są one potrzebne i nadal - co kluczowe - opierają się na bezpieczeństwie pojedynczych sieci. Cosmos Hub, nie jest Hubem i nic (nadal) nie koordynuje i nie “zapewnia”.
Cosmos jest siecią wielu łańcuchów, ale wielu całkiem niezależnych łańcuchów, działających w symbiozie tylko dzięki świetnemu IBC, który to jest protokołem cross- nie multi-.
Może ten punkt nie ma większego znaczenia dla wielu osób, ale jest to niezły wstęp do jedynego elementu, który zbliża Cosmos do multichain, czyli wprowadzonej funkcji Replicated Security.
5. Replicated Security
Replicated Security ma raczej same plusy dla Cosmos Hub i ATOM, oprócz jednego. Nie skaluje się.
Jak możemy nie tylko domyślić się po opisie działania tej funkcji, ale i wyczytać z oficjalnych zapowiedzi, ilość obsługiwanych łańcuchów przez replikowane bezpieczeństwo ogranicza się aktualnie “od 5 do 10”. Ma to związek ze sprzętem, który jest potrzebny do obsługi każdej sieci. Nagle dochodzą walidatorom nowe serwery z nowym oprogramowaniem danego łańcucha, które trzeba utrzymać.
Liczba 10, to niewiele, ale może być jeszcze gorzej… Walidatorzy mają mieć w przyszłości możliwość rezygnacji z zabezpieczania danej sieci, jeśli im to nie na rękę (Opt-in Security), a opcje skalowania do znacznie większej ilości niż “5 do 10” dopiero są “opracowywane”.
Największym problemem jest to, że Cosmos nie był projektowany jako sieci multichain zabezpieczająca cały ekosystem jednym zestawem walidatorów i teraz widać skutki. Nie tylko w problemach ze skalowaniem Replicated Security, ale i w konkurencji, którą Cosmos Hub stworzył sobie wewnątrz własnego ekosystemu. Tak, ekosystem Cosmos częściej ze sobą konkuruje niż współpracuje…
6. (Nie)zdrowa konkurencja
Ktoś powie, że konkurencja jest świetna, bo zyskuje na niej klient, czyli w sumie my. Nie da się jednak ukryć, że ilość dram w ekosystemie Cosmos powoli zaczyna być męcząca. Upadek zdecydowanie zbyt pewnych siebie Lunatyków opluwających wszystko dookoła, byłby satysfakcjonujący gdyby nie to, że pociągnęli za sobą… rynek.
Dramy wokół tragicznego JUNO, są męczące od początku działania tego projektu. Pamiętam, że podczas żywiołowych dyskusji nad przegłosowaniem odebrania airdropu wielorybowi w propozycji 16, niektóre projekty nawet wykluczały wtedy ze swoich airdropów członków innych społeczności Cosmos (chyba sprawa dotyczyła OSMO. W tym wypadku musicie uwierzyć mojej słabej pamięci. Sporo czasu minęło i nie mam już na to potwierdzenia).
Jest też coś świeższego. Celestia jeszcze nie wystartowała, a już nadepnęła na odcisk kosmosowiczom takim tweetem:
Celestia = Ethereum + Cosmos pic.twitter.com/LicCDDvmMu
— Nick White (@nickwh8te) May 3, 2023
Z kolei dYdX chce “odciąć” się od Cosmos i nie chce być z nim kojarzone, tłumacząc to tak (słowa założyciela dYdX):
Nie chcę, aby marka dYdX była zbytnio kojarzona z Cosmos. Aplikacje powinny wykraczać poza każdą konkretną technologię, na której są zbudowane. Na dYdX v4 po prostu dokonasz „wpłaty” z dowolnej dużej sieci przy użyciu dowolnego głównego portfela. Żadnych „Cosmosów”, „mostów” ani żadnych innych bzdur
Czy ma racje? Poniekąd tak, ale nie spodobało się to wielu osobom. Może nie było z tego powodu wielkiej dramy, ale jakiś niesmak znów się pojawił.
I takich sytuacji jest multum. Dotyczą one wszystkiego. Od kłótni pomiędzy założycielami, przez kłótnie całych społeczności, po kontrowersyjne propozycje w zarządzaniu on-chain.
Ktoś tu może powiedzieć, że te wszystkie tarcia w Cosmos istnieją, ponieważ jest decentralizacja, duża i różnorodna społeczność i świetne zarządzanie on-chain.
Zgadzam się. Tak jest, choć decentralizacja, też nie jest tu tak duża jak się wydaje.
Ale w Cosmos jest też zbyt dużo indywidualnych interesów i projektów skupionych na detronizacji X, byciu lepszym niż X, a czasem nawet nie lubią X, bo “coś”.... Współpracy jest tu sporo, ale nie tyle ile mogłoby być i ile powinno być. Aha, połączenie się przez IBC, to nie współpraca, tylko podstawa bycia w ekosystemie… Zresztą nie trzeba być w Cosmos, żeby korzystać z IBC.
7. Tokenomia ATOM
Nadal jest wysoce inflacyjny i nie czerpie wartości z rozwoju Cosmos SDK, IBC, ICA, a ICS ma problemy ze skalowalnością i dopiero raczkuje. Zobaczymy jak Replicated Security przysłuży się Cosmos i ATOM dzięki zwrotom ze stakingu za kilka miesięcy. Wtedy ocenimy co i jak.
Po więcej informacji o tokenomii ATOM odsyłam tutaj:
Podsumowanie
Nie ulega wątpliwości, że Cosmos to świetna technologia, duży ekosystem i nadal całkiem niezła narracja na przyszłość, ale nie jest to projekt (Cosmos Hub), ani ekosystem (Cosmos) idealny. Wiele problemów, które wymieniłem można zapewne dość łatwo rozwiązać, a inne mogą istnieć tylko w mojej głowie. Uważam jednak, że czasem przydaje się właśnie takie bardzo krytyczne spojrzenie, zwłaszcza jeśli inwestujemy spore pieniądze.
Ja nie zmieniam zdania co do wielu projektów Cosmos, a pewne zmiany w ATOM mogą sprawić, że stanie się on bardzo gorącym towarem/papierem wartościowym/tokenem/aktywem/kryptowalutą/walutą? Co do tego czym są kryptowaluty każdy ma inne zdanie, więc zostawmy tu pewne niedopowiedzenie.
Pozostaje mi życzyć wam (i sobie, w końcu też jestem w Cosmos) rozwiązania zarówno realnych problemów tej sieci, jak i tych, które sobie ubzdurałem.
